Europa

Kaliningrad

Pogranicze polsko-rosyjskie od strony polskiej to obszar należący głównie do województwa warmińsko-mazurskiego, które graniczy od wschodu na niemal całej długości z Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej, jedynie dwa kilometry na Mierzei Wiślanej należy do województwa pomorskiego.

Podstawowe informacje

Powierzchnia obwodu wynosi 15, 1 tys. km2. Zamieszkuje go ok. miliona mieszkańców, z czego aż 50% w Kaliningradzie - stolicy obwodu. Na północy i wschodzie obwód graniczy z Litwą na odcinku dwustu kilometrów. Na zachodzie, na odcinku 210 km graniczy z Polską, z kolei 140 km to wybrzeże Bałtyku. Odległość z obwodu do najbliższego punktu na terenie Federacji Rosyjskiej wynosi czterysta kilometrów drogą lądową, natomiast drogą morską do najbliższego portu rosyjskiego aż 1100 km.

Do ważniejszych ośrodków w obwodzie kaliningradzkim zalicza się również Sowieck nad Niemnem - dawny ośrodek handlu z Litwą, Bałtijsk, Czerniachowsk, który rozwinął się przy węźle kolejowym oraz Switłogorsk i Swietłyj. Na północnym wybrzeżu półwyspu Sambia istnieje kilka miejscowości rekreacyjnych, uczęszczanych już od początku XX w., np. Pioniersk oraz położony u nasady Mierzei Kurońskiej Zielenogradzk.

Wybrzeże Morza Bałtyckiego (z wyjątkiem Mierzei Wiślanej i Kurońskiej, zamkniętych ze względu na teren wojskowy) to miejscowości turystyczno-wypoczynkowe o dobrze rozwiniętej bazie noclegowej w Swietłogorsku, Zielenogorsku, Otradnom i Morskom.

Geografia

Większą część powierzchni Obwodu Kaliningradzkiego zajmuje Nizina Pruska, pokryta osadami aluwialnymi, na północy w pobliżu delty Niemna częściowo zabagniona. Na południu, wzdłuż granicy z Polską, wchodzą w granice obwodu wzgórza morenowe, dochodzące na południowym-wschodzie do 231 m n. p.m. Na Półwyspie Sambijskim znajdują się też niewysokie wzgórza, sięgające 73 m n. p.m. W zachodniej części półwyspu opadają one do morza stromym klifem. W granicach obwodu znajduje się też mniej więcej połowa Mierzei Wiślanej oraz południowa część Mierzei Kurońskiej. Mierzeje te oddzielają od otwartego Bałtyku zalewy: Wiślany i Kuroński. Na piaszczystej Mierzei Kurońskiej wydmy dochodzą do 40 m n. p.m. Główną rzeką obwodu jest Pregoła o długości 125 km, wpadająca do zalewu Wiślanego.

Największym jej dopływem jest Ława, której większa część biegu znajduje się na terytorium Polski, gdzie nosi nazwę Łyna. Na północy w granice obwodu wchodzi silnie zabagniona delta Niemna. Brak jest większych jezior, poza położonym na granicy z Litwą Jeziorem Wisztynieckim o powierzchni 18 km2. Warunki klimatyczne obwodu nie odbiegają bardzo od panujących w przyległej części Polski. Lasy zajmują 19% powierzchni obwodu. Większe kompleksy leśne występują na południowym-wschodzie (Puszcza Romincka) oraz na północy, w dorzeczu rzeki Rżewki. Rosyjska część Puszczy Rominckiej, z uwagi na ograniczoną gospodarkę w okresie powojennym, zachowała wysokie walory przyrodnicze. Ponadto po wojnie Rosjanie zalesili dużą część terenów wiejskich, na których nie osiedlano ludności. Dzięki tym działaniom puszcza powiększyła swą powierzchnię o prawie jedną trzecią w stosunku do stanu sprzed wojny.

Główne atrakcje Obwodu Kaliningradzkiego:

  • Piękne piaszczyste plaże na Mierzei Wiślanej
  • Liczne ośrodki z leczniczymi błotami
  • Muzeum Bursztynu w Kaliningradzie (Adres: pl. Marshala Vasilevskogo, 1, Kaliningrad, Kaliningrad Oblast, Rosja) http://www.ambermuseum.ru/en/
  • Muzeum Oceanu Światowego w Kaliningradzie ( Peter the Great emb. 1, Kaliningrad, Rosja) http://world-ocean.ru/en/
  • Katedra Matki Bożej i św. Wojciecha w Kaliningradzie (Adres: ulitsa Kanta, 1, Kaliningrad, Rosja)
  • Królewskie Wrota, Sobór Katedralny (XIV w.), Teatr Lalek (kaplica z XIX w.)
  • Zoo - Zoopark Kaliningrad
  • Katedra na wyspie Knipawie (Wyspa Kanta), z muzeum i mauzoleum Immanuela Kanta
  • Mierzeja Kurońska (Rosja / Litwa) (tutaj występuje  ok. 900 gatunków roślin. Lasy zamieszkiwane są przez łosie, sarny, lisy, dziki i ponad 100 gatunków ptaków. Każdego roku migruje tędy ok. miliona ptaków. Idealne miejsce do windsurfingu i żeglarstwa. Napotkamy również na liczne muzea, które prezentują jantarową biżuterię.)
  • Zamek krzyżacki w Królewcu - gotycki zamek krzyżacki z XIII w., kilkukrotnie przebudowywany (m.in. w XVI i XVIII w.) (Adres: ul. Shevchenko, 2A, Kaliningrad, Kaliningrad Oblast, Rosja) (http://www.museum.ru/M204)

Historia

Obwód kaliningradzki wchodzi w skład Rosji od 1945 r. Jest to północna część byłych Prus Wschodnich należąca poprzednio do Niemiec. Po klęsce Niemiec w II wojnie światowej i odebraniu im ziem na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej Związek Radziecki zadecydował właściwie jednostronnie o podziale Prus Wschodnich wzdłuż linii biegnącej od połowy Mierzei Wiślanej na wschód, dochodzącej na południe od Jeziora Wisztynieckiego do granicy z Litwą. Południowa część tak podzielonych Prus Wschodnich weszła w skład Polski, północna została włączona do ZSRR, wchodząc w jego skład jako eksklawa, oddzielona od Rosji terytorium innych republik.

Utworzony z tego terytorium obwód otrzymał nazwę kaliningradzkiego od jego największego miasta, noszącego przedtem nazwę Königsberg (po polsku Królewiec), które przemianowano na Kaliningrad. W latach 1945-1990 obwód kaliningradzki stanowił zamkniętą strefę, niedostępną dla cudzoziemców, z dużą liczbą urządzeń wojskowych i półmilionową armią, która miała pełnić ważną rolę w strategicznych zamierzeniach ekspansji ZSRR w kierunku Europy Zachodniej. Na granicy z Polską nie było ogólnie dostępnych przejść kolejowych i drogowych. Wszystkie nazwy niemieckie na terenie obwodu zastąpiono rosyjskimi, wymyślonymi doraźnie, ponieważ terytorium obwodu w ciągu swej historii nie było nigdy częścią Rosji ani terenem osadnictwa rosyjskiego.

Poznaj Kaliningrad i okolice

W dziedzinie gospodarczej, poza zapleczem dla obronności, duże znaczenie odgrywa w obwodzie gospodarka morska - połowy ryb wynoszą około 700 tys. ton rocznie. Główną bazą rybołówstwa morskiego jest Kaliningrad, gdzie znajduje się baza wielorybnicza dla połowów na Antarktyce. Istniała tu też dalekomorska flota rybacka, licząca około sześciuset jednostek. Z szelfu bałtyckiego wydobywane jest od 0, 8 do 1, 2 mln ton niskosiarkowej ropy naftowej. Istnieje tu też duży węzeł kolejowy i portowy (port handlowy, rybny oraz rzeczny z bazami przeładunkowymi). Do połowy lat dziewięćdziesiątych wiodącą rolę w gospodarce odwodu odgrywała tzw. produkcja towarowa (rybołówstwo, przemysł maszynowy i celulozowy), stanowiąc ok. 50% produkcji. Obecnie na pierwsze miejsce wysunął się sektor tzw. produkcji nietowarowej (handel, usługi, transport i łączność), którego udział w produkcji przekracza 65%. Gospodarka obwodu to m. in.: przemysł, rolnictwo, transport i budownictwo. Wiodącą rolę odgrywają trzy branże: morska gospodarka rybna, przemysł budowy maszyn i przemysł celulozowo-papierniczy. Absorbują one ok. 65% zatrudnienia ogółem. Ogółem ponad 90% produkcji przemysłowej wytwarzanej w obwodzie jest sprzedawana w Federacji Rosyjskiej.

Najważniejszym surowcem mineralnym obwodu jest bursztyn kopalny, którego największe na świecie złoże znajduje się na półwyspie Sambia w rejonie miasteczka Jantarny. Lokalne znaczenie ma eksploatacja torfu. Najkorzystniejsze dla rolnictwa warunki glebowe ma Nizina Pruska, gdzie występują urodzajne gleby aluwialne i czarnoziemy bagienne. Na północy gleby są zabagnione, ze znaczną ilością torfowisk. 47% powierzchni użytków rolnych znajduje się w sowchozach, tworzonych po wojnie na bazie wielkich poniemieckich majątków ziemskich. Rolnictwo opiera się w dużym stopniu na majątkach państwowych, w których znajduje się prawie połowa użytków rolnych. Grunty orne zajmują ok. 30% powierzchni obwodu, Około połowa z nich przeznaczona jest pod uprawę roślin paszowych. Uprawia się też pszenicę, żyto, ziemniaki, len. Hoduje się bydło, trzodę chlewną, owce i kozy.

W obwodzie można mówić o istnieniu transportowego kompleksu. Jest to transport ładunków ciężkich, usługi samochodowo-dźwigowe, chłodniowe i transport osób. Dominujące kierunki przewozów to Europa Zachodnia, państwa bałtyckie, Wspólnota Niepodległych Państw i drogi wewnątrz odwodu. W transporcie ważnym problemem stała się obecnie sprawa łączności enklawy z resztą Rosji. Może ona być realizowana w praktyce tylko przez terytorium Litwy. Obwód miał przed 1945 r. gęstą (ponad 10 km na 100 km2) sieć kolejową, zbudowaną w ramach państwa niemieckiego w końcu XIX w. Po wojnie władze radzieckie zdemontowały ok. 700 km linii, uznając sieć kolei za zbyt gęstą w stosunku do norm przyjętych w Związku Radzieckim i przy znacznie zmniejszonej liczbie ludności. Według radzieckich materiałów kartograficznych funkcjonuje na terenie obwodu 580 km linii kolejowych. Głównym szlakiem jest linia Kaliningrad - Czerniachowsk - Niestierow do odległej o 147 km od Kaliningradu granicy litewskiej, która na terytorium Litwy ciągnie się do Kowna i Wilna. W kierunku północnym odgałęzia się od niej linia z Czerniachowska do Sowietska i dalej do Bałtijska. Od Kaliningradu i Czerniachowska odchodzą na południe odcinki kolei ku granicy z Polską do przygranicznych stacji Mamonowo, Bagrationowsk i Żeleznodorożny. Przez granicę z Polską dokonywane są tylko przewozy towarowe. Z kolei sieć głównych dróg, dostępnych dla ruchu samochodowego, liczy według radzieckich źródeł kartograficznych 1834 km.

W 1939 r. teren obecnego obwodu kaliningradzkiego zamieszkiwało 99% Niemców. Po wojnie dokonano całkowitej wymiany ludności, usuwając z jego terytorium ludność niemiecką i zastępując ją ludnością sprowadzoną z głębi Związku Radzieckiego, głównie rosyjską. 80% ludności regionu mieszka w miastach. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 66 osób na 1 km2. Większe zagęszczenie występuje w pasie urodzajnych gleb po obu stronach głównej linii kolejowej, biegnącej od Kaliningradu (Królewca) po Czerniachowsk do granicy z Litwą. Rzadsze jest zaludnienie w zabagnionych obszarach na północy i w pasie wzdłuż granicy z Polską. Pod względem administracyjnym obwód dzieli się na trzynaście rejonów i 97 gmin (sielsowiety). Istnieją tu 22 miasta i 5 osiedli typu miejskiego. Głównym i największym miastem obwodu jest Kaliningrad (Königsberg, Królewiec), położony u ujścia Pregoły do Zalewu Wiślanego. W przeszłości Królewiec pełnił ważne funkcje administracyjne (był siedzibą zakonu krzyżackiego, później książąt pruskich, jeszcze później stolicą Prus Wschodnich), portowe i kulturalne, m. in. ze względu na istniejący od połowy XVI w. słynny uniwersytet, a także przemysłowe. W czasie działań wojennych w 1945 r. zniszczona została większość zabytkowych zabudowań. Obecny Kaliningrad jest miastem zbudowanym w większości od nowa.

Obwód kaliningradzki posiada status specjalnej strefy ekonomicznej Rosji i jest pod tym względem interesującym partnerem dla zagranicznych inwestorów. Współpraca między obwodem kaliningradzkim i regionami Polski północno-wschodniej odbywa się na trzech szczeblach: centralnym, regionalnym i lokalnym. W układzie regionalnym współpraca realizowana jest w ramach struktur samorządowych (Urzędu Marszałkowskiego po stronie polskiej) i Urzędu Gubernatora po stronie rosyjskiej. Lokalnie współpracę prowadzą poszczególne polskie gminy oraz władze samorządowe rosyjskich miast i rejonów na zasadach sąsiedzkich. Współpraca transgraniczna jest wyrazem aktywności ludności zamieszkującej rejon przy granicy polsko-rosyjskiej i rosyjsko polskiej. Wyznacznikiem tej aktywności jest możliwość swobodnego ruchu granicznego między państwami. Do zauważalnych rezultatów dynamizowania współpracy regionów przygranicznych zaliczyć należy szybki rozwój infrastruktury przygranicznej, szczególnie budowę i przebudowę przejść granicznych, które miały ułatwiać przepływ ludzi, towarów i usług.

Przejścia graniczne pełnią ważną funkcję w wewnętrznych powiązaniach komunikacyjnych. Województwo-warmińskie i obwód kaliningradzki mają bardzo małą ilość przejść granicznych, przez co utrudniony jest przepływ ludzi i towarów przez granicę. Na północnej granicy województwa, która jest granicą państwową z obwodem kaliningradzkim funkcjonuje osiem przejść granicznych: trzy drogowe (Bezledy, Gronowo, Gołdap): trzy kolejowe (Braniewo, Skandawa, Głomno) i dwa morskie (Elbląg, Frombork). Ponadto na terenie województwa znajduje się port lotniczy z przejściem granicznym w Szymanach, obecnie nieczynny z powodu przebudowy. Przejścia graniczne odprawiają ruch osobowy i towarowy. Ważną funkcję w zewnętrznych powiązaniach komunikacyjnych między tymi regionami pełni też morska droga wewnętrzna 31. Zalew Wiślany, która ma połączenie z Bałtykiem przez Cieśninę Pilawską w obwodzie kaliningradzkim, a poprzez Szkarpawę i Martwą Wisłę umożliwia połączenie z portami morskimi w Gdańsku i Gdyni.

Bibliografia:
1. Łukowski W., Bojar H., Jałowiecki B. (red.), Społeczność na granicy. Zasoby mikroregionu Gołdap i mechanizmy ich wykorzystywania. Warszawa 2009.
2. Majkut, Problemy współpracy transgranicznej województwa warmińsko-mazurskiego na tle procesów integracyjnych. Olsztyn 2004.
3. Maryański A., Litwa, Łotwa, Estonia. Warszawa 1993.
4. Polsko-rosyjska wspólna przedsiębiorczość. Wybrane informacje. Warszawa - Gołdap 2002.
5. Szlakami Mazur Garbatych. Gołdap 2000.


Address : Radius :