Jura to kraina wyjątkowa, jej atrakcje mogą nas zaskoczyć swym bogactwem i różnorodnością. Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, popularnie zwana Jurą - to wyjątkowy skrawek Polski. Co warto o niej wiedzieć, dla kogo to najlepsze miejsce na spędzenie wolnego czasu?
Dla miłośników geografii, Jura Krakowsko-Częstochowska jest obszarem wyjątkowym, rozciągającym się pomiędzy Częstochową i Mstowem na północy, a Krakowem. Dumą tej krainy jest różnicowana rzeźba terenu. Nie brak tu miejsc, w których dominuje krajobraz pagórkowaty (maksymalnie wznosząc na ok. 500m n.p.m. ), nie brak też zakątków, które urzekają nizinnym charakterem. Unikalny charakter ma jurajska pustynia – Pustynia Błędowska, będąca jedną z największych atrakcji wędrujących w rejonie Olkusza.
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, ze względu na zróżnicowaną rzeźbę terenu, podzielona została na kilka mniejszych regionów. Rejon Częstochowy i Wielunia to obszar Wyżyny Wieluńskiej, z kolei pomiędzy Częstochową i Ogrodzieńcem rozciąga się Wyżyna Częstochowska, znana m. in. z pięknych dolin Wiercicy i Pilicy oraz z malowniczego pasma jurajskich wzniesień - Smoleńsko-Niegowonickiego. W dolinie Białej Przemszy i Szreniawy rozłożyła się Brama Wolbromska, z kolei na terenie Płaskowyżu Ojcowskiego – Wyżyna Olkuska. Piękny obszar to również okolice Garbu Tenczyńskiego oraz Rowu Krzeszowickiego, z licznymi małymi miasteczkami. Wiele uroku ma też kuesta jurajska, widoczna w rejonie Myszkowa i Żarek.
Prym wiodą tu jaskinie z szatą naciekową. Ważnym elementem jurajskiego krajobrazu są też ostańce skalne (Co to jest ostaniec skalny? - to wzniesienia skalne, powstałe poprzez erozję i wietrzenie, występują jako wyeksponowane formy terenu, ze stromymi skalistymi stokami) z fantazyjnymi formami. Studnie, leje oraz żłobki krasowe to kolejne zjawiska, które warto zobaczyć.
Najstarsze skały, z jakimi można się spotkać w czasie wędrówek po Jurze, pochodzą z dewonu, czyli sprzed 390-345 mln lat. Większość Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej zbudowana jest jednak z nieco młodszych skał jurajskich, liczących około 150 mln lat. To one osadziły się na dnie ciepłego morza, to na nich odciśnięte zostały ślady dawnych roślin oraz zwierząt. Piękne formy to również skały mezozoiczne (150-135 mln lat), w gronie których wyróżniają się amonity. Wiele ostańców skalnych powstało w okresie trzeciorzędu, istotny wpływ na krajobraz Jury miały też zmiany zachodzące około 1 mln lat temu, w okresie czwartorzędu. Wtedy ciepłe morze ostatecznie ustąpiło z terenu Jury, a w związku z działalnością lodowców pojawiło się tu wiele nowych osadów.
W jurajskim krajobrazie ważne miejsce zajmują rzeki z malowniczymi dolinami i zakątkami. Rzeką najważniejszą jest tu Warta – prawy dopływ Odry. Jej źródła znajdują się na terenie Kromołowa – dzielnicy Zawiercia, skąd rzeka płynie w stronę Częstochowy. Druga ważna rzeka przepływająca przez tereny Jury to Pilica – dopływ Wisły, który (ze względu na ilość występujących tu glonów) cieszy się ogromnym zainteresowaniem ze strony przyrodników. Inne rzeki to Prądnik oraz Czarna Przemsza, która ma swe źródła w rejonie Zawiercia i Ogrodzieńca.
Tereny Ojcowskiego Parku Narodowego, liczne rezerwaty przyrody oraz parki krajobrazowe – to miejsca szczególne. Dumą krainy są nietoperze, które w licznych jaskiniach znalazły dla siebie bezpieczne schronienie. Pięknie prezentuje się tu także świat motyli, a na terenie Jury naliczono około 1200 ich gatunków. Dobrze reprezentowany jest świat płazów i gadów, a wielką atrakcją są żyjące w bagnach Puszczy Dulowskiej żółwie błotne. Gniewosz, zaskroniec, żmija – właśnie z nimi można się tu spotkać. W dolinach jurajskich rzek coraz częściej pojawiają się bobry, z kolei cały obszar Wyżyny jest terenem atrakcyjnym dla ornitologów. Wiadomo, że w tej części kraju występuje około 170 gatunków ptaków, w gronie których występują liczne gatunki dzięciołów. Warto zwrócić uwagę na relikty, jak wypławki alpejskie w wodach wypływających z krasowych źródeł.
Przyrodnicy będą mogli jednocześnie napotkać na piękną szatą roślinną. Występuje tu około 1600 gatunków roślin naczyniowych, przy czym najwspanialszą reprezentacją mogą się pochwalić grzyby. Buczyna naskalna i karpacka, liczne gatunki kserotermiczne – oto przyrodnicze cuda natury. Wielką ciekawostką są jurajskie endemity, jak warzucha polska czy ostróżka tatrzańska.
Tereny Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej są chętnie odwiedzane przez miłośników historii. To właśnie w rejonie Ojcowa i Smolenia, znaleziono najstarsze ślady pobytu człowieka na ziemiach polskich. Ważnym okresem w dziejach Jury jest średniowiecze, a dokładniej okres pomiędzy XII a XV wiekiem. Wtedy powstała większość jurajskich wsi i miasteczek, z tego okresu pochodzą też najcenniejsze zabytki Jury – potężne zamki, zwane Orlimi Gniazdami.
Z XV wieku pochodzi też wiele pamiątek związanych z rozwojem górnictwa, przy czym tu najciekawszym obszarem są okolice Olkusza. Pamiątki po kuźnicach żelaza można się spotkać m. in. w rejonie Zawiercia. Trudnym okresem w dziejach tej krainy okazał się wiek XII i szwedzkie najazdy, które przyniosły tak wiele zniszczeń. Okres zaborów podzielił Jurę na część należącą do Austrii i część wchodzącą w skład Prus, również odbił się na charakterze tej części kraju. I choć w latach 30-tych XX wieku sytuacja mieszkańców jurajskich miast na krótko się poprawiła, rozwój tych ziem wkrótce został zahamowany przez wybuch II wojny światowej. Dopiero po 1945 roku na terenie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej znów rozpoczął rozwijać się przemysł oraz turystyka, dzięki której wiele gmin jurajskich znalazło szansę na lepszą przyszłość.
Jura bez wątpienia ma ogromny potencjał turystyczny m.in. dzięki jej różnorodności. W odkrywaniu przyrodniczych skarbów oraz z poznawaniu tutejszych zabytków pomagają turystom liczne szlaki: piesze, rowerowe oraz konne. Do najważniejszych tras na Jurze zalicza się Szlak Orlich Gniazd, liczący ponad 160 km długości. Nieco krótszy (154 km) jest Szlak Warowni Jurajskich. Na ambitnych turystów czeka też Szlak Jury Wieluńskiej (ponad 100 km) oraz Szlak Rezerwatów Przyrody.
Wielką atrakcją są również szlaki wodne, przy czym rzeką wyjątkowo atrakcyjną dla kajakarzy jest Pilica. Konsekwentnie poszerza się baza noclegowa, a w wielu miejscowościach pojawiają się gospodarstwa agroturystyczne. Natomiast dla aktywnych i lubiących sportowe wyzwania proponujemy wspinaczkę skałkową (jest tu wiele miejsc, które oficjalnie przeznaczone są do wspinaczki - skala trudności II-VI).
Jura Krakowsko-Częstochowska przyciąga wspaniałą przyrodą, ciekawą historią oraz zabytkami, a wycieczki mogą okazać wspaniałą przygodą, która na długo zapisze się w naszej pamięci.
Niedaleko Szlaku Orlich gniazd warto zwiedzić:
Szlak Jury Wieluńskiej łączący Częstochowę z Wieluniem, położony na Wyżynie Woźnicko-Wieluńskiej na terenie Załęczańskiego Parku Krajobrazowego: